Jest rok 1966. Gitarowe szaleństwo zatacza coraz większe kręgi. Koźle i Kędzierzyn też chcą mieć swoich Beatlesów i Shadowsów. Mamy zdolnych muzyków. To jednak za mało. Trzeba instrumentów. Skąd je wziąć? A jednak jest na to sposób. Janek Marondel to pasjonat techniczny. Namiętnie prenumeruje miesięcznik „Młody technik” i tam – EUREKA!!! W majowym numerze Pan Stanisław Sabat prezentuje artykuł o budowie gitary elektrycznej. W następnym numerze jest materiał o budowie przetwornika do tejże gitary. Janka również ogarnia szał muzykowania. Podejmuje decyzję. „Chłopaki! Zbuduję dla nas gitary. Wystąpimy na Gitariadzie w Domu kultury Chemik”. „Taranty” mają wreszcie swoje piękne, niebieskie „Marondle”. Tak w skrócie wyglądał początek kariery estradowej kolegów z ul. Grunwaldzkiej w Kędzierzynie.

retromuzyka.pl

od lewej: Tadeusz Bratus,
Jan Marondel – konstruktor gitar
oraz Zbigniew Staniś (z gitarą „Jolana”)

GITARA ELEKTRYCZNA „GES -66″

Opracowanie na podstawie artykułów zamieszczonych w Młodym Techniku nr. 05 i 06 z 1966 roku

Na popularność gitar elektrycz­nych wywarły duży wpływ słynne zespoły młodzieżowe Beatlesów, Animalsów, Tajfunów, Czerwono- Czarnych i in., jak również i to, że gitary „nieme” są jedynym instru­mentem muzycznym, który można wykonać w amatorski sposób.
Gitara elektryczna może być dob­rym tematem zajęć dla szkolnych kółek zainteresowań technicznych lub kółek muzycznych.

RODZAJE GITAR I ICH DZIAŁANIE

Rozróżnia się zasadniczo dwa ro­dzaje gitar: gitary zwykłe — z pud­łem rezonansowym, i gitary elek­tryczne — „nieme”, bez pudła rezo­nansowego.
W gitarach zwykłych dźwięk powstaje w pudle na skutek drgania strun. O sile dźwięku decydują tu kształt i wymiary pudła. Dla uzys­kania większej dynamiki dźwięku i lepszych efektów dźwiękowych umieszcza się w pudle gitary lub pod strunami przetworniki elektryczne, a ich wyjścia łączy się przewodami ze wzmacniaczami lampowymi lub tranzystorowymi oraz z głośnikami.
W gitarach elektrycznych „nie­mych” pudło rezonansowe zastępują przetworniki magnetoelektryczne.
Drgania strun powodują zmianę wielkości strumienia magnetyczne­go przecinającego uzwojenia cewki, w wyniku czego powstaje zmienne napięcie na zaciskach. Napięcie to przyłożone do gniazd wejściowych wzmacniacza niskiej częstotliwości (np. do gniazd adapterowych w ra­dioodbiorniku), zostaje odpowiednio wzmocnione, a głośnik przetworzy je na dźwięki, drgania akustyczne.
O sile dźwięku decyduje tu czułość i moc wzmacniacza.
Gitary elektryczne są wykonywa­ne w trzech odmianach jako: solo­we (prowadzące), rytmiczne (akom­paniujące) i basowe. Cechą charak­terystyczną gitary solowej jest dłu­gi gryf, przynajmniej 2 przetwor­niki, regulator siły dźwięku i barwy tonu oraz mechaniczny wibrator.
Gitara rytmiczna różni się od so­lowej tylko tym, że nie posiada wi­bratora, ma krótszy gryf i jest łat­wiejsza do wykonania.
Gitara basowa wyróżnia się du­żym rozstawieniem i długością strun (ok. 780 mm), posiada tylko cztery pojedyncze grube struny i jeden, względnie 2 przetworniki oraz regulator siły dźwięku.
W przypadku zaistnienia wątpli­wości, dlaczego opisujemy gitarę solową zamiast basowej, chcemy wyjaśnić, że budową gitary solo­wej interesuje się większa liczba amatorów-gitarzystów, zarówno in­dywidualnych, jak i zespołowych, natomiast budowa gitary basowej interesuje znacznie mniejszą liczbę czytelników. Poza tym występują trudności z nabyciem strun, któ­rych komplet kosztuje kilkaset zło­tych.
Sama gitara elektryczna nie sta­nowi kompletnego instrumentu do gry i wymaga jeszcze wzmacniacza niskiej częstotliwości z głośnikiem o odpowiedniej czułości i mocy. Wzmacniacz taki można wykonać samemu wg opisu zamieszczonego w „Młodym Techniku” lub ko­rzystać z odbiornika radiowego po­siadającego wejścia do adaptera. Do słabych odbiorników, takich jak „Violetta”, „Rozyna”, „Romans”, „Twist”, „Kurant”, „Arkona” itp., należy stosować przedwzmacniacz tranzystorowy (opisany w nrze 1 „MT” z 1966 r.), którego zadaniem jest wzmocnić słabe prądy wytwo­rzone przez przetwornik i wystero­wać wzmacniacz n. cz.
Do wykonania gitary (rys. 1) oprócz przetwornika należy zgroma­dzić następujące materiały i części: deskę z drewna twardego i suche­go, np. bukowego, brzozowego lub klonowego, o wym. 300x900x32 mm na kadłub, deskę z drewna buko­wego lub brzozowego o wym. 60x450x15 mm na gryf, płytę z tworzywa sztucznego grubości 2-3 mm, np. z polistyrenu lub winiduru, o wym. 200x350x3 mm, komplet stalowych strun (6 szt.) o nazwach: wiolinowe E, H, G i basowe D, A, E, strojniki ślimakowe, potencjo­metr logarytmiczny 47 kΩ — C, po­tencjometr liniowy 100 kΩ— A o Ø ok. 28 mm, kondensator 2200 pF — 250 V, gniazdko mikrofonowe lub dwa gniazdka radiowe, prze­łącznik klawiszowy, gałki, części składowe na przetwornik i inne wg opisu oraz części do wibratora, któ­rego opis został zamieszczony w nrze 4 „MT” z 1965 r.
Korpus gitary można wykonać z jednej szerokiej deski lub z trzech węższych, sklejonych na szerokość klejem kazeinowym. Ze sklejaniem jest więcej pracy, ale korpus taki odznacza się większą wytrzymałoś­cią i nie paczy się. Należy zdecydo­wać się na jedną z trzech wersji główki strojnikowej (rys. 2). Głów­ka „A” jest najbardziej efektowna, ale do niej trzeba przerabiać stroj­niki będące w handlu. Przeróbka polega na zmniejszeniu rozstawienia trzpieni do 22 mm. Do główki „B” i „C” strojników nie trzeba prze­rabiać.
Klejony korpus robimy z trzech desek grubości 32 mm i szerokości: środkowa 120 mm i boczne po 90 mm. Deski do klejenia dokładnie dopasujemy i skleimy na styk. Dla wzmocnienia połączenia można za­stosować drewniane kołki. Po do­kładnym wysuszeniu korpusu i wy­równaniu powierzchni górnej i dol­nej do grubości 30 mm rysujemy na niej ołówkiem (wg rysunku 2) zarys gitary (widok z góry). Rysu­nek rozpoczynamy od narysowania kształtu dolnej części gitary, tj. prostokąta o wym. 290 X 395 mm. Na dłuższych bokach rysujemy siatkę wymiarową i charakterystyczne punkty, które łączymy łagodnymi liniami za pomocą krzywika i cyrkla, następnie wyrzynamy korpus piłą krzywicą.
Należy tu wyjaśnić, że kształt gi­tary można zmieniać wg własnej koncepcji, bowiem nie ma on za­sadniczego wpływu na jakość dźwięku. Na wyrżniętym korpusie rysujemy następnie zarys gitary z boku i przystępujemy do obróbki korpusu za pomocą półokrągłego pilnika tarnika i papieru ściernego (rys. 2, przekrój A—A i B—B)
Jeśli będziemy mieli gotowy gryf (od gitary), to wymiary szyjki na­leży Skorygować wg tego gryfu. W przypadku wykonywania główki wersji „C” podłużne otwory łatwo wykonać przez wywiercenie w jed­nym rzędzie kilku otworów.
W dolnej części gitary wykona­my gniazda na części elektryczne. Otwór przelotowy o wym. 30×70 mm wykonamy tylko w przypadku stosowania w gitarze wibratora dźwięku. W korpusie gitary (pod osłoną) można wykonać dodatkowe wycięcie nie pokazane na rysunku, np. dla ulżenia ciężaru lub umiesz­czenia przedwzmacniacza tranzy­storowego.
Gryf (rys. 3) wykonamy z suchej deski bukowej grubości 10 mm i szerokości 58 mm. Z jednej strony ścinamy deskę w kształcie klina do uzyskania grubości 6 mm, z dru­giej zaś rysujemy ołówkiem poło­żenie wszystkich sztabek i skos 42 mm 56 mm symetrycznie do osi podłużnej deski.
Położenie wszystkich sztabek od­mierzamy bardzo dokładnie od le­wej strony deseczki przy jednym przyłożeniu przymiaru długości 500 mm i kreślimy na niej linie prostopadłe do podłużnej krawędzi. Podane odległości między poszcze­gólnymi sztabkami są wymiarami kontrolnymi. Rowki nacinamy piłą do metalu do głębokości 1,5 mm zachowując przy tym dużą dokład­ność. Dla zachowania tego warun­ku i ułatwienia sobie pracy nale­ży wykonać prosty przyrząd (rys. 3a) z blachy stalowej grub. 2-3 mm w formacie przesuwnej nakładki z poprzecznym nacięciem. Głębo­kość tego nacięcia h wynosi 1,5 mm plus grubość blachy. Rowki wyko­nane przy użyciu tego prostego przyrządu są dokładne i jednako­we.
Następnie boki gryfu ścinamy na żądaną zbieżność. Z paska bla­chy mosiężnej szerokości 56 mm i grubości 1,2—1,5 mm odcinamy 20 sztabek (rys. 3b). Wszystkie ucięte sztabki dokładnie prostujemy i za­okrąglamy w nich jeden bok. Sztabki osadzamy w gryfie dość ciasno na klej stolarski, przy czym wszystkie sztabki powinny wysta­wać z gryfu o ok. 1 mm. Po wy­schnięciu gryfu i oczyszczeniu go z resztek kleju przymocowujemy go do prostej listwy i wyrównujemy pilnikiem wystające sztabki tak, aby ich wierzchołki tworzyły jed­ną płaszczyznę. Warunek ten de­cyduje o jakości gryfu. Tak przy­gotowany gryf przyklejamy do szyjki gitary klejem kazeinowym w miejscu ustalonym wymiarami na rys. 1. Gdyby się okazało, że po naklejeniu gryfu wierzchołki sztabek nie tworzą płaszczyzny, to na­leży je dodatkowo wyrównać, a do sprawdzania użyć liniału.
Wspornik nastawny (rys. 4) ma tę zaletę, że można nim ustalić właściwą odległość strun od gryfu, a poza tym zmieniać indywidual­nie czynną długość strun, co jest niezbędne dla dokładnego zestroje­nia gitary. Wspornik (rys. 4) skła­da się z płytki (4a), wyciętej z mię­kkiej blachy stalowej, i osadzonych na gwincie trzpieni (4b). Na trzpie­nie są nakręcone płaskie nakrętki (4c) o średnicy 16 mm (z nacięcia­mi do pokręcania), na których spo­czywa belka (4d). Belkę tę wykonamy z drewna bukowego lub gra­bowego. Nacięcia podłużne, poka­zane na rysunku w powiększeniu (szczegół A), wykonamy piłą do metalu. Wkładkę (rys, 4e) pod stru­ny wykonany z paska blachy mo­siężnej grubości 0,5 mm, zawijając ją na drucie o 0 1,5 mm. W środku wkładki wykonamy małe wgniece­nie, które umiejscowi strunę. Pod wspornik przykleimy pasek cien­kiej skóry, aby nie porysować po­wierzchni gitary.
Próg (rys. 5) wykonamy z paska blachy mosiężnej lub stalowej gru­bości 2-3 mm i osadzimy go w szyj­ce gitary przy samym gryfie. Wy­sokość wspornika należy skorygo­wać z grubością gryfu. Odległość struny od sztabki 1 powinna wy­nosić 1 mm. Ostre krawędzie w wycięciach pod struny należy zao­krąglić, aby uniknąć przecierania się oplotu na strunach.

Stanisław Sabat

PRZETWORNIK DO GITARY ELEKTRYCZNE

Do gitary elektrycznej (niemej) nadają się tylko przetworniki magnetoelektryczne, które zapewnia­ją czyste i silne dźwięczenie strun, Przetworniki piezoelektryczne moż­na stosować tylko do gitar z pud­lem rezonansowym.
Główną częścią składową prze­twornika są magnesy o małych wymiarach i dużej sile magnetycz­nej. Są to magnesy prasowane z proszków ferromagnetycznych.
W przetworniku modelowym za­stosowano trzy magnesy (rys. 8e) o wym. 16x16x5 mm z otworem w środku o Ø 4 mm, przez co uzyskano małe wymiary przetwor­nika (32x70x10 mm). Każdy mag­nes obejmuje swoimi liniami mag­netycznymi dwie struny. Magnesy te są stosowane w pułapkach jo­nowych kineskopów, a także w magnetycznych uchwytach do myd­ła i magnetycznych zamkach do drzwiczek.
Wykonanie przetwornika (rys. 6) jest bardzo łatwe i sprowadza się w zasadzie do wykonania cewki. Na obudowę przetwornika użyjemy pudełka (6a) z polistyrenu o wym. 32x70x10 mm, np. po tabletkach witaminowych lub gastrycznych. Pudełko takie można też samemu zrobić z płytki polistyrenowej, np. z wykładziny ściennej lub z pudeł­ka o większych wymiarach. Korpus Cewki (rys. 6b) wykonamy z grub­szego sztywnego brystolu. Na ka­wałku brystolu rysujemy ramkę cewki w rozwinięciu, a następnie tępym ostrzem noża wygniatamy linie zgięcia odległe od siebie o 6 mm, po czym wycinamy ramkę, zginamy ją na krawędziach i skle­jamy. jak na rys. 6b.
Do nawinięcia drutu na ramkę można wykonać prosty przyrząd
pokazany na rys. 7. W klocku z drewna o wymiarach 40x90x10 mm wiercimy w środku otwór o Ø 6 mm i symetrycznie względem niego ustawiamy ramkę: w rogach wbijamy małe gwoździki bez łebków (7b). klocek zaciskany nakręt­kami na sworzniu gwintowanym (7c). Na gwoździki nakładamy ram­kę cewki i lekko dociskamy na­kładkę (7d) o wymiarach ramki. Do nawijania cewki najlepiej użyć ręcznej wiertarki. Cewkę nawijamy drutem miedzianym w emalii o średnicy najwyżej 0,1 mm nawi­jając jak najwięcej zwojów aż do wypełnienia ramki. Cewka mode­lowa jest nawinięta drutem o 0 0,07 mm i posiada oporność 2000 Ω przy 3000 zwojów.
Jeżeli do gitary będziemy stoso­wać przedwzmacniacz tranzystoro­wy (z nru 1 „MT” z 1966 r.), to cew­ka może być nawinięta drutem o średnicy do 0,15 mm, gdyż w takim układzie oporność cewki może być stosunkowo mała — w granicach 150 Ω. Końcówki cewki wyprowa­dzamy cienkimi giętkimi przewoda­mi, np. licą nawojową. Przed zdję­ciem cewki z przyrządu nasycamy ją gorącym woskiem. W tym celu nagrzewamy kawałek pręta meta­lowego o 0 4-6 mm i stapiamy nim wosk na uzwojeniu cewki. Nawija­nie cewki prostokątnej wymaga dużej ostrożności, a dla uniknięcia zerwania drutu należy drut nawo­jowy mieć nawinięty na małej szpulce po niciach. Jeśli przy na­wijaniu urwie się drut, to bez oba­wy lutujemy oba końce i izoluje­my to miejsce nakładając warstew­kę lakieru, np. do paznokci.
Nawiniętą cewkę umieszczamy w pudełku (6a) i zalewamy wos­kiem. Do ramki cewki wkładamy skrajne magnesy celem zaznacze­nia położenia otworów w pudełku, a po ich wywierceniu umieszczamy magnesy jednakowymi biegunami w jedną stronę i zalewamy je wos­kiem. Bieguny magnesów łatwo rozpoznać przy pomocy igły mag­netycznej kompasu lub nawet zwykłej igły zawieszonej na nitce, którą pocieramy o magnes celem namagnesowania, a następnie przy badaniu igłę utrzymujemy w ma­łej odległości od magnesu. Na mag­nesy umieszczone w ramce kładzie­my nakładkę (rys. 6c) wyciętą z miękkiej blachy stalowej takiej grubości, aby wypełnić różnicę mię­dzy grubością magnesów i cewki, i całość przykrywamy pokrywką (rys. 6d) także z miękkiej blachy stalowej grubości ok. 1 mm. W obu wymienionych częściach wiercimy otwory o Ø 3,5-4 mm.
Do wykonania przetwornika można użyć nie tylko magnesów od pułapek jonowych, ale też różne inne, byleby silne magnetycznie i o małych wymiarach.
Przetwornik magnetoelektryczny (rys. 8) można także złożyć z go­towych elementów, jakimi są wkładki do słuchawek telefonicz­nych. Do tego są potrzebne trzy komplety cewek z magnesami (8a), które przytwierdzamy klejem (krystalcementem) do płytki z preszpanu (8b). Cewki należy tak rozmieś­cić, aby każda para obejmowała dwie struny. Cewki łączymy ze so­bą szeregowo, przez co oporność zestawu wynosi 450 omów. Ze względu na tę stosunkowo niską oporność przetwornik ten wy­maga stosowania przedwzmacniacza tranzystorowego opisanego w nru „1 MT” z 1966 r., który wzmac­nia napięcie i dopasowuje opor­ność do wejścia wzmacniacza n. cz.
Osłonę (rys. 9) dekoracyjną, a za­razem płytę montażową układu elektrycznego wykonać można z: barwnego polistyrenu, winiduru, twardej płyty tekstolitowej lub preszpanu. Po wycięciu wzoru wg podanych wymiarów lub zmienio­nego wg własnej koncepcji, w pły­cie wykonujemy otwory o 0 2,5 mm do mocowania, otwory o Ø 10 mm pod potencjometry, ot­wory 0 Ø 6 mm pod gniazdka ra­diowe lub jeden otwór pod gniazd­ko koncentryczne mikrofonowe oraz otwór pod przełącznik, zaś ot­wory pod przetworniki po próbach działania gitary.
Do osłony mocujemy gniazdka telefoniczne lub gniazdko mikrofo­nowe (12), potencjometry (P1 i P2) oraz przełącznik klawiszowy (13), który uzyskujemy z przełącznika do światła elektrycznego przez od­powiednie zmniejszenie jego osło­ny. Zamiast użyć wkrętów M 2,5, można przełącznik przykleić wprost do osłony.
Po założeniu układu elektryczne­go wg schematu (rys. 10) osłonę przytwierdzamy wkrętami do korpusu gitary, składamy wibrator wg wskazówek podanych w opisie jego budowy (nr. 4 „MT” z 1965 r.) i po założeniu wszystkich strun zaczy­namy próby działania gitary.
Wspornik (4) z wkładkami usta­wionymi w środkowym rowku podsuwamy pod struny tak, aby odległość od środka wspornika do progu (5) wynosiła 585 mm. Pod­kręcając nakrętkami (4e) doprowa­dzamy wznios strun nad XX sztabką do ok. 4 mm. Następnie w spo­sób prowizoryczny podłączamy końcówki cewek przetworników do przełącznika, a same przetworniki ustawiamy na podkładkach z filcu (14) i przytwierdzamy je do osłony, np. przylepcem _ lekarskim, zacho­wując wymiary podane na rys. 1. Gitarę łączymy z gniazdami adap­terowymi odbiornika radiowego za pomocą elastycznego przewodu ekranowanego, zaopatrzonego w odpowiednie wtyczki. Pokrętło od­biornika nastawiamy na pełne wzmocnienie, a dźwięk gitary re­gulujemy potencjometrem (Pi). W przypadku wystąpienia przy dźwię­ku należy przestawić wtyczki na wejściu adapterowym. Przy pozy­tywnych rezultatach przystępujemy do zestrojenia strun gitary. Jeżeli któraś ze strun będzie „fałszować” na wyższych tonach, wówczas zluźniamy daną strunę i przesta­wiamy wkładkę (4e) na wsporniku (4). Mając zestrojoną gitarę, przy­stępujemy do ustalenia położenia obu przetworników. Próbę dźwię­ku badamy z każdego przetworni­ka osobno, a także razem.
Niezależnie od ustalenia odleg­łości przetworników od wspornika należy także ustalić wysokość pod­kładek filcowych (14). Odległość przetworników od strun powinna być taka, aby przy dynamicznym drganiu struny nie uderzały o prze­twornik.
Po tych próbach gitarę rozbieramy, przetwornik przytwierdzamy do osłony za pomocą małych wkrętów i nakrętek, a korpus przygotowujemy do malowania.
Cały korpus dokładnie wygła­dzamy papierem ściernym, a po oczyszczeniu z kurzu nasycamy go naturalnym pokostem. Po upływie 36 godzin wszystkie powierzchnie z wyjątkiem gryfu i chwytni za­cieramy szpachlówką olejną. Za­bieg ten powtarzamy kilkakrotnie, ale zawsze po uprzednim wygła­dzeniu papierem ściernym. Dokład­nie wyrównane i wygładzone po­wierzchnie pokrywamy farbą olej­ną, najlepiej za pomocą pistoletu natryskowego. Gryf malujemy na czarno, a chwytnię tylko bezbar­wnym lakierem wodoodpornym. Jeśli uzyskamy równe barwy, to cały korpus przecieramy papierem ściernym i pokrywamy go cienką warstwą lakieru bezbarwnego — wodoodpornego. Pomalowaną gita­rę ponownie składamy i wkręcamy do niej dwa uchwyty (16) do pas­ka, możemy je złożyć z wkręta, tulejki i podkładki.

Stanisław Sabat